រយៈពេល ១៤ឆ្នាំមកនេះ ឃាតកពិត និងអ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្ម នៅតែស្ថិតនៅក្នុងភាពបិទបាំង ហើយក្រុមគ្រួសាររបស់លោក មិនទាន់មានយុត្តិធម៌ដដែល ទោះបីជាឃាតកម្មនេះ មានភស្តុតាងមួយចំនួន ដែលគេមើលឃើញថា ជាតម្រុយដ៏សំខាន់ ដើម្បីចាប់ឃាតកពិតយកមកផ្ដន្ទាទោសក្ដី។
ក្រុមមេដឹកនាំសហជីព លើកឡើងថា សមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាលមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការស្វែងរលឃាតកពិត និងអ្នកនៅក្រោយខ្នង ឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា បើសិនជារដ្ឋាភិបាលមានឆន្ទៈពិតប្រាកដ។
ពលរដ្ឋនៅប្រទេសជប៉ុន លោក ហៃ វណ្ណា មានប្រសាសន៍ថា លោកមិនរំពឹងថា ទោះបីជាសមត្ថកិច្ចមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការវែកមុខឃាតកក្ដី ប៉ុន្តែលោកមិនសង្ឃឹមថា យុត្តិធម៌សម្រាប់លោក ជា វិជ្ជា និងក្រុមគ្រួសារ នឹងមាននោះទេ ដរាបណាលោក ហ៊ុន សែន នៅតែដឹកនាំប្រទេសនោះ៖ «ខ្ញុំមិនមានជំនឿថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន អាចរកឃាតកឃើញនោះទេ ព្រោះថា នៅក្នុងរបបរបស់លោក ហ៊ុន សែននេះ អ្នករកស៊ីផ្លូវភេទក៏បាញ់សម្លាប់ សហជីព អ្នកវិភាគនយោបាយលោក បណ្ឌិត កែម ឡី និងករណីបាញ់សម្លាប់នៅកន្លែងជល់មាន់ជាដើម»។
ការលើកឡើងរបស់សហជីព និងពលរដ្ឋបែបនេះ ធ្វើឡើងនៅស្របពេលខួប ១៤ឆ្នាំនៃឃាតកម្មលោក ជា វិជ្ជា ដែលជា អតីតប្រធានសហជីពសេរីកម្មករនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលគេស្គាល់ថា លោកបានលះបង់សព្វបែបយ៉ាង ដើម្បីលើកស្ទួយសិទ្ធិកម្មករ។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំមានកម្មករ និងប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមពិធីបុណ្យខួបនេះ ច្រើនកុះករ ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់ឆ្នាំនេះវិញ ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន រឹតត្បិតការជួបជុំ និងការរំលាយបក្សប្រឆាំងនោះ ពុំមានមនុស្សចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យខួបនេះសន្ធឹកសន្ធាប់ឡើយ។
លើសពីនេះទៀត ទោះបីជាប្រពន្ធកូនរបស់លោក ជា វិជ្ជា ព្រាត់ប្រាសស្វាមី និងសាច់ញាតិនៅជ្រកកោននៅប្រទេសហ្វាំងឡង់ (Finland) ទៅហើយក្ដី ប៉ុន្តែ តុលាការមិនលើកលែងឲ្យប្អូនប្រុសបង្កើត លោក ជា វិជ្ជា គឺ លោក ជា មុន្នី ដែលធ្លាប់បានដឹកនាំសហជីពជាង១០ឆ្នាំ បន្តបេសកកម្មបងប្រុសរបស់លោកនោះទេ។ លោក ជា មុន្នី កំពុងរងបណ្ដឹងនៅតុលាការ ដោយសារតែសហជីពគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលដាក់ពាក្យប្ដឹងទៅតុលាការពីបទញុះញង់ ហើយសាលាដំបូងបានកោះហៅលោក ទៅបំភ្លឺនៅកាលពីថ្ងៃទី២២ មករា នៅចំថ្ងៃឃាតកបាញ់សម្លាប់បងប្រុសរបស់លោក។
ការប្ដឹងលោក ជា មុន្នី ពីបទញុះញង់នេះ ធ្វើឡើងភ្លាមៗ ក្រោយពីលោកបានផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ដល់អ្នកសារព័ត៌មាន ថា សហគមន៍អឺរ៉ុបនឹងមិនទិញសំលៀកបំពាក់ពីកម្ពុជាទេ បើសិនជារដ្ឋាភិបាលនៅតែរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញបក្សប្រឆាំង ហើយកម្មករនឹងអាចធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលជាដើម បើសិនជាសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប ឈប់ទិញសំលៀកបំពាក់ ស្បែកជើងពីកម្ពុជានោះ។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ អតីតមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត លោក រ៉ុង ឈុន និងជាទីប្រឹក្សាសមាគមគ្រូបង្រៀនកម្ពុជាឯករាជ្យ សំដែងការសោកស្ដាយ ដែលតុលាការចាត់ការបណ្ដឹងប្រឆាំងលោក ជា មុន្នី ឆាប់រហ័ស រីឯពន្លឺរកឃាតកពិតសម្លាប់បងប្រុសលោក ជា មុន្នី អូសបន្លាយពេលជាង ១ទសវត្សទៅហើយ មិនទាន់ឃើញនៅឡើយនេះ៖ «កងកម្លាំងរបស់រដ្ឋាភិបាល សុទ្ធតែមានសមត្ថភាពដូចជាករណីផ្សេងៗមួយចំនួនទៀត ខុសពីករណីសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ដែលសមត្ថកិច្ចអាចរកឃាតកឃើញ»។
ឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា ជាអតីតប្រធានសហជីពសេរីកម្មករនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មានតម្រុយជាភស្តុតាងជាច្រើន ដែលបញ្ជាក់ថា តុលាការអាចមានមូលដ្ឋានគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការស្វែងរកឃាតកពិត និងអ្នកនៅពីក្រោយខ្នងសម្លាប់ លោក ជា វិជ្ជា។ ភស្តុតាងទាំងនោះ ដូចជា នៅមុនឃាតកបាញ់សម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា គឺមានជនមិនស្គាល់មុខបានហៅទូរស័ព្ទគំរាមសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ហើយលោក ជា វិជ្ជា បានទៅប្ដឹងមន្ត្រីនគរបាលអំពីរឿងនេះទៀត ដើម្បីឲ្យជួយទប់ស្កាត់ និងការពារសុវត្ថិភាពរបស់លោក។ អតីតស្នងការនគរបាលរាជធានីភ្នំពេញ លោក ហេង ពៅ ដែលកំពុងជាប់ពន្ធនាគារហ៊ុំព័ន្ធដោយបណ្ដឹងរាប់មិនអស់នោះ ត្រូវបានភរិយារបស់លោក ជា វិជ្ជាអះអាងថា ជាអ្នកដឹងអ្នកណាជាឃាតក?។ សាក្សីដ៏សំខាន់មួយទៀតនោះ គឺស្ត្រីលក់កាសែតនៅក្បែរវត្តលង្កា ជាទីដែលឃាតកបាញ់សម្លាប់ លោក ជា វិជ្ជា បានឃើញមុខឃាតកបាញ់ប្រហារលោក ជា វិជ្ជា និងបានរៀបរាប់ពីភិនភាគឃាតកជាដើម ប៉ុន្តែមកទល់ពេលនេះ ឃាតកនៅតែលាក់មុខដដែល។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ ធ្លាប់ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីកន្លងមកថា សំណុំរឿងលោក ជា វិជ្ជា នេះ គេមិនទាន់បិទសំណុំរឿងនេះឡើយ។
លោក រ៉ុង ឈុន ដែលធ្លាប់ជាមនុស្សជិតស្និទ្ធជាមួយលោក ជា វិជ្ជា នោះ បានរំលឹកថា នៅក្រោយពេលជនមិនស្គាល់មុខទូរស័ព្ទគំរាមសម្លាប់ លោក ជា វិជ្ជា នោះ លោកបានជូនលោក ជា វិជ្ជា ទៅប្ដឹងនគរបាលព្រហ្មទណ្ឌកម្រិតស្រាល ប៉ុន្តែមន្ត្រីនគរបាលឃើញលេខទូរស័ព្ទគំរាមនោះ ប្រាប់ពួកលោកថា អ្នកគំរាមនោះ ជាមនុស្សមានឥទ្ធិពលណាស់៖ «ក្រោយពីយើងជួបមន្ត្រីនគរបាលកម្រិតស្រាលគេឃើញលេខ គេប្រាប់យើងថា អូលេខនេះ មន្ត្រីធំណាស់ គេមិនហ៊ានប៉ះពាល់ទេ ដោយនគរបាលបានប្រាប់ឲ្យលោក ជា វិជ្ជា ភៀសខ្លួនទៅក្រៅមួយរយៈ ដូចជានៅប្រទេសថៃជាដើម ក៏ប៉ុន្តែពួកយើងបានពិភាក្សាគ្នាមក គឺលោក ជា វិជ្ជា បានសម្រេចចិត្តមិនចេញក្រៅនោះទេ ដើម្បីធ្វើជាគំរូដល់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ»។
អំពើឃាតកម្ម និងការសម្លាប់មនុស្សក្រៅច្បាប់ តែងកើតមានជាហូរហែមកទល់សព្វថ្ងៃ បើទោះជារដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ ចែងថា ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត មានសេរីភាព និងសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួនស្មើភាពគ្នាចំពោះមុខច្បាប់យ៉ាងណាក្ដី។ ប៉ុន្តែអំពើឧក្រិដ្ឋទាំងនោះ ត្រូវបានធ្វើឡើងសំដៅសកម្មជននយោបាយ អ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាល និងអ្នកសារព័ត៌មានដដែល។ ស្ថានភាពនេះកាន់តែអាក្រក់នៅពេលដែលអាជ្ញាធរមិនអាចវែកមុខចាប់ជនប្រព្រឹត្តិ ឬស្វែងរកអ្នកទទួលខុសត្រូវយកមកទទួលទោសបាន។ គណបក្សប្រឆាំង និងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ចាត់ទុកថា នេះជាអំពើនិទ្ទណ្ឌភាពដែលជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ ដល់ដំណើរការកសាងនីតិរដ្ឋរបស់កម្ពុជា។
របាយការណ៍នៃការកាន់អំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន រយៈពេល ៣០ឆ្នាំរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) ចេញផ្សាយកាលពីឆ្នាំ២០១៣ បង្ហាញថា ការវាយប្រហារ និងបាញ់សម្លាប់សកម្មជនបក្សប្រឆាំង និងសហជីព កើតមានជាច្រើនករណីនៅចន្លោះការបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី២ និងទី៣។
នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៧ គ្រាប់បែកចំនួន ៤គ្រាប់ ត្រូវបានមនុស្សមួយក្រុមគប់ចូលក្នុងហ្វូងបាតុករដឹកនាំដោយលោក សម រង្ស៊ី នៅមុខអតីតវិមានរដ្ឋសភា។ ការវាយប្រហារដោយហិង្សាទៅលើបាតុករដែលទាមទារឲ្យមានការកែប្រែប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ បានធ្វើឲ្យមនុស្ស ១៦នាក់ស្លាប់ និងជាង ១៥០នាក់ផ្សេងទៀតរងរបួស។
៤ខែក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី៥ និងថ្ងៃទី៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ រដ្ឋប្រហារបង្ហូរឈាមមួយបានផ្ទុះឡើងកក្រើកក្រុងភ្នំពេញ។ អង្គការសហប្រជាជាតិ រកឃើញថា មានមន្ត្រីបក្សនយោបាយ និងមេទ័ពគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ប្រមាណពី ៤០នាក់ទៅ ៦០នាក់ ត្រូវបានសម្លាប់ក្រោយពេលចាប់ខ្លួន ឬបន្ទាប់ពីទម្លាក់អាវុធ និងជាច្រើននាក់ទៀត ត្រូវបានបាញ់ស្លាប់ពេលប្រយុទ្ធគ្នា។ អ្នករងគ្រោះភាគច្រើនជាកងកម្លាំងរបស់ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ហើយក្នុងនោះ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខាងយោធា និងស៊ីវិលជាច្រើនរូប ដូចជាលោក ចៅ សម្បត្តិ ក្រូច យឿម និងលោក ហូ សុក ជាដើម ត្រូវបានគេបាញ់សម្លាប់។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៧មក លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ហាក់បីដូចជាយកចិត្តទុកដាក់កម្មករ ក្នុងនោះ មានការសន្យាដំឡើងប្រាក់ឈ្នួលនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ កម្មករជិះរថយន្តក្រុងមិនយកលុយ ការព្រមានមិនឲ្យម្ចាស់ផ្ទះជួលដំឡើងថ្លៃ និងមិនយកថ្លៃអគ្គិសនីលើសពីរដ្ឋបានកំណត់ជាដើម។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ ប្រធានសហព័ន្ធសហជីពប្រជាធិបតេយ្យកម្មករកាត់ដេរកម្ពុជា លោក អាត់ ធន់ មានប្រសាសន៍ថា អ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន បានផ្ដល់ជូនកម្មករនៅពេលនេះ គឺដូចអ្វីដែល លោក ជា វិជ្ជា និងក្រុមសហជីពរបស់លោក បានទាមទារពីរដ្ឋាភិបាលកន្លងមក។ លោករំពឹងថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងរកយុត្តិធម៌ជូនក្រុមគ្រួសារលោក ជា វិជ្ជា បាន៖ «បើសិនជារដ្ឋាភិបាលរកឃាតកសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ឃើញនោះ រដ្ឋាភិបាលកាន់តែមានការគាំទ្រពីកម្មករថែមទៀត»។
ទោះបីជាមានអ្នកខ្លះលើកឡើងថា ឃាតកពិតសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា នឹងអាចរកឃើញ នៅក្រោយពីរបបលោក ហ៊ុន សែន ដួលរំលំក្ដី ប៉ុន្តែ ក្រុមសហជីព សំដែងសុទិដ្ឋិនិយមថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងមានឆន្ទៈពិតប្រាកដ ក្នុងការចាប់ខ្លួន ឃាតកពិតសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា និងអ្នកនៅពីក្រោយខ្នងឃាតកម្មនេះ ដើម្បីស្រាយចម្ងល់ថា អ្នកណាជាអ្នកសម្លាប់ លោក ជា វិជ្ជា ហើយអ្នកណាជាអ្នកនៅពីក្រោយខ្នង? ជាសំនួរតែមួយគត់ ដែលគេបានសួរក្នុងរយៈពេល១៤ឆ្នាំមកនេះ៕
