ពលរដ្ឋ ដែលបានផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ឲ្យអាស៊ីសេរី មិនថាអ្នកនៅភ្នំពេញ ឬអ្នកនៅតាមតំបន់ទីប្រជុំជនក្នុងខេត្តទេ សុទ្ធតែឆ្លើយតបស្រដៀងគ្នាថា ការស្ដីបន្ទោសរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ម្ដងជាពីរដងនេះ ពលរដ្ឋសាមញ្ញគ្មានសមត្ថភាពធ្វើតាមបាននោះទេ។ ពួកគាត់ ថា មានតែក្រុមគ្នាលោកធំប៉ុន្មាននាក់ប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចមានលទ្ធភាពដាំដុះបន្លែគ្មានគីមីដោយខ្លួនឯង ឬអាចមានលទ្ធភាពរកសាច់ ដែលគ្មានគីមីបរិភោគបាន។ ប៉ុន្ដែ សម្រាប់អ្នកលក់ដូរតាមកញ្ច្រែង អ្នកធ្វើការងារជាសន្តិសុខ កម្មកររោងចក្រ និងពលរដ្ឋសាមញ្ញដទៃទៀត ភាគតិច ឬស្ទើរតែគ្មានសោះឡើយ ដែលមានលទ្ធភាពរកបានបន្លែ និងសាច់ធម្មជាតិ មកបរិភោគ។
ម្យ៉ាងទៀត ពួកគាត់ប្រាប់ថា បើទោះជាក្នុងមួយខែ មានមួយថ្ងៃដែលកម្មករអាចមានលទ្ធភាពទិញ បន្លែត្រីសាច់ធម្មជាតិមកបរិភោគ ក៏ពួកគាត់មិនដឹងមើលបន្លែសាច់ទាំងនោះ ថាជារបស់ធម្មជាតិនោះ តាមរបៀបណាដែរ។
ប្រធានកសិករសហគមន៍ចេកមាស នៅខែត្រស្វាយរៀង អ្នកស្រី ឥន សូត្រ មើលឃើញថា មិនមែនតែអ្នកទីក្រុងទេ ដែលហូបបន្លែសាច់គីមី សូម្បីកសិករ បើមិនដាំខ្លួនឯងទេ មិនដឹងទៅរកបន្លែសាច់ធម្មជាតិឯណាបានហូបនោះទេ។ អ្នកស្រីចាត់ទុកសំដីស្ដីបន្ទោសរបស់ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែនថា មិនទទួលខុសត្រូវ ក្នុងខណៈដែលលោក ហ៊ុន សែន តែងអួតអាងក្ដែងៗ ថា ខ្លួនជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះជោគវាសនារបស់ប្រជាជន និងជាអ្នកបម្រើប្រជាជន។ កសិកររូបនេះ ផ្ដាំទៅលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីវិញឲ្យជួយទប់ស្កាត់បន្លែ សាច់ មានសារធាតុគីមី កុំឲ្យនាំចូលទៀត។ «»
ពីរដងមកហើយ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានស្ដីបន្ទោស និងពន្យល់ពលរដ្ឋឈប់ឲ្យជេរលោក បើមិនព្រមស្ដាប់ការណែនាំរបស់លោក ក្នុងការជ្រើសយកអាហារ ដែលមានសារធាតុគីមីយកទៅបរិភោគ។ បន្ថែមពីលើនេះ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន បានបបួលអ្នកមិនទទួលយកគំនិតលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឲ្យបង្កើតគណបក្សនយោបាយ ដើម្បីប្រកួតប្រជែងនឹងគណបក្ស ប្រជាជនកម្ពុជា បើអ្នកទាំងនោះមានសមត្ថភាពទប់ស្កាត់បន្ថែមមានជាតិពុល ឬបន្ថែគីមីបានមែននោះ។
អ្នកលក់មីឆា នៅរាជធានីភ្នំពេញម្នាក់ លោកស្រី សំ សាវ៉ុន ប្រាប់ថា អ្នកស្រីមានសមត្ថភាពមើលដឹងបន្លែ និងសាច់ដែលមានផ្ទុកសារធាតុគីមី ប៉ុន្តែ អ្នកស្រីគ្មានជម្រើសអ្វី ក្រៅពីទិញបន្លែត្រីសាច់ទាំងនោះ យកមកលក់បន្ដនោះទេ។ អ្នកស្រីប្រាប់ថា បើរវល់ដើររកទិញបន្លែត្រីសាច់ធម្មជាតិ អ្នកស្រី មិនអាចប្រកបអាជីពលក់មីឆាបានទេ។ អ្នកស្រីបន្ដថា មីឆាដែលប្រើសាច់ និងបន្លែមិនធម្មជាតិ លក់បានតម្លៃ ៦០០០រៀលក្នុងមួយចាន បើឲ្យអ្នកស្រីទិញបន្លែធម្មជាតិមកលក់ យ៉ាងហោចណាស់ ត្រូវដំឡើងតម្លៃគុណនឹង២។ អ្នកស្រីថា តម្លៃថ្លៃបែបនេះ គ្មានអតិថិជនទិញមីឆាអ្នកស្រីហូបនោះទេ។
ក្រៅពីលោកស្រីដែលមើលមិនដឹងបន្លែត្រីសាច់ មានសារធាតុគីមី ក៏នៅតែមានពលរដ្ឋខ្លះទៀត ប្រាប់ថា ពួកគាត់អាចមានលទ្ធភាពសន្និដ្ឋានបានពីបន្លែ និងសាច់ ដែលផ្ទុកសារធាតុគីមីដែរ។
កញ្ញា ជ្រឹង ស្រីណែត ជាអាជីរករដូរលុយ និងវេរលុយ នៅខែត្រកំពង់ចាម ប្រាប់ថា វិធីងាយសន្និដ្ឋានបំផុត គឺបន្លែ និងសាច់ណា ដែលមានតម្លៃថ្លៃ គឺជារបស់ធម្មជាតិហើយ។ កញ្ញាយល់ថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មានគំនិតល្អ ក្នុងការបំផុសឲ្យទិញបន្លែ និងសាច់គ្មានសារធាតុគីមី ប៉ុន្តែកញ្ញាទទួលស្គាល់ថា ពិបាករកទិញណាស់ ព្រោះបន្លែត្រីសាច់ជាច្រើន លើទីផ្សារបច្ចុប្បន្ន ជាបន្លែសាច់នាំចូលពីប្រទេសវៀតណាម។
មន្ត្រីរាជការម្នាក់ នៅរាជធានីភ្នំពេញ ប្រាប់ថា មិនមែនតែពលរដ្ឋសាមញ្ញ ឬកម្មកររោងចក្រទេ ដែលគ្មានលទ្ធភាពបរិភោគបន្លែត្រីសាច់ធម្មជាតិ សូម្បីមន្ត្រីរាជការស៊ីវិលដូចរូបគាត់ ក៏មានលទ្ធភាពតិចតួចបំផុតដែរ។ ម្យ៉ាងកញ្ញាទទួលស្គាល់ថា រូបគាត់ក៏មិនចេះមើលថា បន្លែ សាច់ណា មានសារធាតុគីមីដែរ។ ប៉ុន្តែ កញ្ញាយល់ថា ការស្ដីបន្ទោសរបស់លោកនាយរដ្ឋមន្ត្រី ជាបំណងល្អ គ្រាន់តែពលរដ្ឋគ្មានលទ្ធភាពធ្វើតាមបាន។
បុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនឯកជនម្នាក់ នៅរាជធានីភ្នំពេញ អ្នកស្រី ភី នីដា ប្រាប់ថា គាត់ទទួលយកការអំពាវនាវរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលមានបំណងល្អ ដល់សុខភាពពលរដ្ឋ។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីបន្ដថា បើទោះជាគ្មានការអំពាវនាវ ក៏អ្នកស្រីបានប្រើប្រាស់បន្លែធម្មជាតិ សម្រាប់បរិភោគរួចហើយដែរ។
ករណីពលរដ្ឋពិបាករកទិញ បន្លែសាច់ធម្មជាតិ ត្រូវបានអ្នកដាំបន្លែ និងអ្នកចិញ្ចឹមសត្វជាលក្ខណៈគ្រួសារ ស្ដីបន្ទោសមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ដែលបណ្ដែតបណ្ដោយឲ្យបន្លែ និងសាច់ ហូរចូលពីប្រទេសវៀតណាម យ៉ាងអនាធិបតេយ្យ។ អ្នកដាំបន្លែធម្មជាតិរអ៊ូរទាំថា គ្មានទីផ្សារសម្រាប់លក់បន្លែធម្មជាតិ។ ចំណែកសមាគមអ្នកចិញ្ចឹមជ្រូក ធ្លាប់ធ្វើសន្និសីទកាសែត ដើម្បីស្នើសុំឲ្យអាជ្ញាធរទប់ស្កាត់ការហូរចូលជ្រូក ពីប្រទេសវៀតណាម។
ប្រធានសហគមន៍កសិករដាំបន្លែកុកតាវៀ ស្ថិតនៅភូមិកុករវៀ ឃុំរវៀង ស្រុកសំរោង ខែត្រតាកែវ លោក ផៃ ថា ប្រាប់ថា បច្ចុប្បន្នកសិករនៅសហគមន៍កុកតាវៀ បានដាំបន្លែធម្មជាតិត្រឹមតែផ្គត់ផ្គង់នៅមូលដ្ឋានក្នុងភូមិតែប៉ុណ្ណោះ។ លោកថា កសិករក្នុងសហគមន៍មិនអាចដាំលើសពីតម្រូវការក្នុងភូមិបានទេ ព្រោះខ្លាចគ្មានទីផ្សារ និងបារម្ភថា លក់មិនឈ្នះ បន្លែនាំចូលពីប្រទេសជិតខាង។
ប្រធានសម្ព័ន្ធសហគមន៍កសិករកម្ពុជា លោក ថេង សាវឿន ផ្ដល់គំនិតថា ដើម្បីលើកកម្ពស់បន្លែធម្មជាតិគ្មានជាតិគីមី និងធានាបានការបរិភោគរបស់ប្រជាពលរដ្ឋប្រកបដោយសុខុមាលភាព ទាំងប្រជាកសិករ និងរដ្ឋាភិបាលមានតួនាទី ភារកិច្ច និងទំនួលខុសត្រូវចូលរួមទប់ស្ងាត់ទាំងអស់គ្នា មិនមែនចូលរួមតែពលរដ្ឋ ឬចូលរួមតែរដ្ឋាភិបាលនោះទេ។ លោកលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាល ត្រូវដាក់ចេញនូវវិធានការជាក់លាក់ដើម្បីទប់ស្កាត់ និងធានាបានសុខភាពប្រជាលរដ្ឋ ហើយត្រូវធ្វើការបង្កើនថវិកាជាតិលើផ្នែកវិស័យកសិកម្ម ដោយផ្ដល់ជាទុនកម្ចីការប្រាក់ទាប និងការបណ្ដុះបណ្ដាលបច្ចេកទេសកសិករ។ រដ្ឋាភិបាល ត្រូវបង្រៀនបច្ចេកទេសវេចខ្ចប់ ការត្រួតពិនិត្យគុណភាពដល់កសិករ។ ឃុំ-សង្កាត់ត្រូវបង្កើតទីផ្សារគោលការណ៍ធម្មជាតិឃុំមួយ ផ្សារសហគមន៍មួយ សម្រាប់លក់ផលិតផលកសិកម្មបែបធម្មជាតិ ដែលដាំបានដោយកសិករ។
បន្ថែមពីនេះ លោក ថេង សាវឿន បន្ដថា ក្រសួងកសិកម្ម ត្រូវតែអនុវត្តឲ្យបានលើច្បាប់ក្នុងការគ្រប់គ្រងជី និងថ្នាំគីមីនាំចូលពីប្រទេសជិតខាង។ រីឯពលរដ្ឋវិញ ប្រាប់ថា បើរដ្ឋាភិបាលឲ្យពលរដ្ឋទទួលខុសត្រូវ ករណីបន្លែសាច់គីមីដដែល រដ្ឋាភិបាលគួរតែលុបបំបាត់កាំកុងត្រូលត្រួតពិនិត្យចំណីអាហារ ឬអាជ្ញាធរដែលមានកាតព្វកិច្ចខាងត្រួតពិនិត្យអាហារចោល ព្រោះពួកគេស៊ីប្រាក់ខែពលរដ្ឋ តែបណ្ដោយឲ្យចំណីអាហារមានសារធាតុពុលពាសពេញទីផ្សារ។
ចំណែកអ្នកជំនាញកសិកម្ម លោកបណ្ឌិត យ៉ង សាំងកុមារ ផ្ដល់មតិថា រដ្ឋាភិបាលគួរបញ្ជូនមន្ត្រីជំនាញទៅដឹកនាំកសិករ ផលិតបន្លែ ដែលគ្មានសារធាតុគីមីសំយោគ ហើយគួរបញ្ជូនមន្ត្រីជំនាញ ៥.០០០នាក់ ដែលស្មើតែប្រមាណ ១ភាគរយ នៃចំនួនមន្ត្រីទូទាំងប្រទេស និងចំណាយតិចជាង ១ភាគរយ នៃថវិកាជាតិប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីឲ្យចុះដល់មូលដ្ឋាន ធ្វើការលើរឿងបន្លែសាច់ មានគីមីនេះ៕
